Door het verlies van leefgebied en stroperij zijn Afrikaanse bosolifanten een ernstig bedreigde diersoort geworden. Toch blijven de ondoordringbare bossen van het dunbevolkte Gabon in het Congostroombekken een laatste toevluchtsoord van de prachtige dieren. Uit een recent onderzoek is naar voren gekomen dat de populatie bosolifanten zelfs veel groter is dan uit eerdere schattingen was gebleken. Het tellen van bosolifanten is een veel grotere uitdaging dan het vanuit de lucht inspecteren van savanneolifanten die in de open landschappen leven. Bij bosolifanten is moeilijk en zelfs vies wetenschappelijk werk nodig, waarbij men geen glimp te zien krijgt van de dieren die vluchten zodra ze enige menselijke geur opmerken. Onderzoekers trekken al jaren door dicht kreupelhout om mest van Gabons bosolifanten op te sporen en het DNA van duizenden monsters te verzamelen en te analyseren, om het aantal individuele olifanten in elk onderzocht stuk land te bepalen.

Het onderzoek van de in New York gevestigde Wildlife Conservation Society en de National Parks of Gabon, dat half november is vrijgegeven, heeft geconcludeerd dat er in het Centraal-Afrikaanse land nog circa 95.000 bosolifanten leven. Eerdere schattingen kwamen uit op een populatie van 50.000 tot 60.000, ongeveer 60% van ‘s werelds resterende populatie Afrikaanse bosolifanten. Volgens onderzoekers zijn bosolifanten in het overlappende gebied tussen Gabon en de door conflicten geteisterde landen Kameroen, Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek, wel bijna uitgestorven. Volgens de International Union for Conservation of Nature heeft Centraal-Afrika het grootste aantal bosolifanten ter wereld, hoewel het aantal over een periode van 31 jaar met meer dan 86% is gedaald, als gevolg van toenemende stroperij en het verlies van leefgebied. Het laatste nieuwe onderzoek in Gabon is de ‘eerste landelijke DNA-gebaseerde beoordeling van een vrijlopend groot zoogdier in Afrika’, aldus de onderzoekers. Dezelfde technologie zal ook worden gebruikt om in 2022 olifanten en tijgers in India te tellen. ‘Gabon is vrij uniek, zeker voor bosolifanten. Maar eigenlijk in heel Afrika waar olifanten voorkomen, is het heel uniek dat olifanten-leefgebieden daar vrijwel het hele land bestrijken’, zegt Emma Stokes, regionaal directeur van WCS Africa.

De onderzoekers ontdekten dat bosolifanten verspreid waren over bijna 90% van de totale oppervlakte van het land en Gabon heeft bosbedekking tot 88% van het land. Dat is heel uitzonderlijk in een tijd waar ontbossing een groot en zorgwekkend probleem. In Gabon kunnen toeristen nog steeds olifanten zien op de stranden en aan de bosranden langs de Atlantische kust. Maar in tegenstelling tot hun grotere savanne-neven die door de vlakten van zuidelijk Afrika zwerven, leven de meeste bosolifanten in dichtbegroeide bossen, daarom is het een tijdrovende klus om ze te tellen. Gedurende drie jaar hebben verschillende onderzoeksteams telkens een maand achtereen in de bush doorgebracht, 12 kilometer per dag gelopen op zoek naar mest van olifanten op zoek naar genetisch materiaal. Het team sjokte door stukken savanne, struikgewas, dichtbeboste wetlands en rivieren, waarbij ze olifantensporen volgden die werden gemarkeerd door gebroken boomtakken, oude mesthopen en pootafdrukken, op zoek naar verse mest, want die bevat de meest waardevolle informatie, om samples te nemen. De fecale uitstrijkjes werden in kleine reageerbuisjes gedaan en naar een laboratorium voor genetische analyse van wilde dieren van de overheid in de hoofdstad Libreville gebracht, waar wetenschappers DNA extraheerden uit ongeveer 2500 monsters die in het hele land waren verzameld. Het extraheren van DNA uit mestmonsters is “een beetje zoals een kookrecept, waarbij verschillende stappen worden gevolgd” om vegetatie en zaden te verwijderen die voortkomen uit het dieet van olifanten of bacteriën of organismen die zich op de mest ontwikkelen, zei Stéphanie Bourgeois een specialist in wetenschappelijk onderzoek. DNA is uniek voor elk individu hetzelfde, zowel voor mensen als voor olifanten. DNA is slechts een hulpmiddel om individuen te identificeren. Ook is het aantal keer dat hetzelfde individu werd getraceerd is vastgelegd. De onderzoekers gebruiken een complex statistisch model en op basis daarvan is het aantal olifanten in het gebied dat is bemonsterd geschat.  Dit was de eerste landelijke olifantentelling in Gabon in 30 jaar. Volgens onderzoekers was in het afgelopen decennium slechts 14% van de olifantenhabitat in het land onderzocht. Eerdere onderzoeken waren gebaseerd op mesttellingen, die duurder, moeilijker en mogelijk zelfs minder betrouwbaar waren dan de DNA-bemonstering bij dit laatste grootschalige onderzoek, aldus de onderzoekers.

Volgens Lee White, Gabons minister van water en bossen, leeft ongeveer 65% tot 70% van alle Afrikaanse bosolifanten in Gabon. “Dat is een indicatie van het feit dat Gabon zich heeft verzet tegen de slachting en de tragedie die zich heeft afgespeeld in de landen rond Gabon”, zei White. Gabon zei zich al jaren actief in om de dieren te beschermen, door middel van massale bewustmakingscampagnes en inspanningen om grensoverschrijdende stropers af te schrikken. “Je ziet het rond Afrika. Landen die hun olifanten zijn kwijtgeraakt, de controle over hun natuurlijke hulpbronnen hebben verloren, hebben vaak zelfs de controle over hun land verloren”, aldus White. “De landen die bijna geen olifanten meer hebben, hebben burgeroorlogen meegemaakt en zijn veel minder stabiel dan de landen die hun olifanten hebben beschermd.” Toch, zei de minister, heeft Gabon zijn eigen olifantenproblemen, naast de grensoverschrijdende stroperij voor ivoor, die volgens hem is afgenomen sinds China de invoer van ivoor verbood. Een groot probleem, zei hij in een interview op de recente klimaatconferentie in Glasgow, zijn de mens-olifant-conflicten waarbij ongeveer 10 mensen per jaar omkomen. Een van de redenen waarom olifanten dorpsgewassen plunderen, zei White, kan zijn dat de opwarming van de aarde de overvloed aan natuurlijke  fruitsoorten, een belangrijke voedselbron voor bosolifanten, in de bossen van Gabon de afgelopen 40 jaar drastisch heeft verminderd. “Dus het lijkt erop dat de klimaatverandering de kwaliteit van de fruitbomen in het bos begint te beïnvloeden”, zei hij. En dat betekent dat de olifanten honger hebben en op zoek gaan naar alternatieven.

Met de positieve uitkomst van het onderzoek heeft de regering van Gabon nu een enorme verantwoordelijkheid voor het behoud van de populatie bosolifanten door de dieren te blijven beschermen tegen stroperij, door zich in te zetten voor de instandhouding van hun natuurlijke leefgebieden en door het terugdringen van mens-olifant-conflicten.